Салық төлемегендерге Қор биржаларында жауапкершілік: салдарлары мен санкциялар туралы не білеміз?

Биржалық сауда және салық міндеттемелері

Инвестицияларға және халықаралық қор биржаларындағы саудаға қызығушылық артып келеді. Қазақстандық азаматтар да бұл үрдістен тыс қалмай, жеке инвесторлардың белсенділігі пандемияның әсерімен өсті. Брокерлер мен трейдерлердің белсенді жарнамалары, оқыту курстары мен вебинарлары инвесторларды әлемдік қор нарығына тартуда.

Салықтық жауапкершілік

Биржалық сауда салық органдарының назарын аударды. Қазақстандықтар брокерлер немесе дилерлер арқылы инвестиция салып, табыс табады, ал бұл табыстар салық салуға жатады. Жаңадан бастаушылар, көбінесе, табыстарын декларацияламай, салық төлемейтіндерін ойлайды, бірақ бұл дұрыс емес. Мұндай әрекет салықтық берешек пен өсімпұлдың есептелуіне, сондай-ақ айыппұлдарға әкелуі мүмкін.

Салық төлеудің қажеттілігі

Шетелдік қор биржасында брокерлік платформалар арқылы табыс алу Қазақстан Республикасынан тыс көздерден алынған табыс ретінде салық салуға жатады. Салық кодексінің 332-бабы 1-тармағына сәйкес, бұл табыс мүлікті өткізу құны мен сатып алу құны арасындағы айырма ретінде есептеледі.

Шетелдік саудаға қатысушылардың табысы жеке табыс салығына (ЖТС) жатады. ЖТС мөлшері 10% болып табылады. Декларация (270.00 нысаны) салық төлеушінің тұрғылықты жері бойынша ҚР ҚМ МКК-ға есепті жылдан кейінгі жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсырылады. Мысалы, 2024 жылы биржада сауда жасаған азамат декларацияны 2025 жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсыруы тиіс.

Биржалық операциялардан алынған табыс

Егер бағалы қағаздар Қазақстан қор биржасының (KASE) ресми тізімінде тұрса, онда оларды сатудан түсетін табыс салық салынатын табыс ретінде есептелмейді. Бірақ егер бағалы қағаздар тек шетелдік қор биржасында ғана листингте тұрса, онда табысқа ЖТС төлеу міндетті.

Салықтан жалтарудың салдары

Биржалық саудадан алынған табыстарды декларацияламау және салық төлемеу әкімшілік жауапкершілікке әкеледі. Салық органдары декларацияланбаған табыстар үшін айыппұл салуға құқылы. Салық салу объектілерін жасыру үшін айыппұл жеке тұлғаларға төленуге тиіс салық сомасының 200%-ын құрайды. Салықтың өзін де төлеу қажет, бұл бюджеттік берешекті үш есеге дейін арттырады.

Құқықтық жауапкершілік

270.00 нысанын тапсырмау немесе ЖТС төлемеу әкімшілік жауапкершіліктен бөлек, қылмыстық жауапкершілікке де әкелуі мүмкін. Салықтарды төлеуден жалтару декларацияны тапсырмау немесе табыс туралы бұрмаланған деректерді енгізу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Мұндай әрекеттер ірі көлемде салық төлемеуге әкелсе, тұлғаға айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстар, бас бостандығын шектеу немесе бас бостандығынан айыру жазалары қолданылады.

Салықтарды төлеуден жалтару фактісі бойынша қылмыстық жауапкершіліктен босатылу үшін, салықтар мен өсімпұлды бюджетке ерікті түрде төлеу қажет.

Қорытынды

Қор нарығында табыс тапқысы келген азаматтар салықтық міндеттемелерін ұмытпауға тиіс. Жеке табыс салығы бойынша декларацияны уақытылы тапсырып, ҚР аумағынан тыс алынған табысты толық көлемде көрсету қажет. Бұл ӘҚБтК мен ҚК-де көзделген санкциялардан қорғануға мүмкіндік береді.