Мұрагерлік салығы в Казахстане: обязательства и возможности для освобождения

Мұрагерлікке ие болған кезде салық төлеу қажеттігі туралы халық арасында көптеген жаңсақ пікірлер бар. Осы мәселеге тоқталайық.

Бірден айта кетейік: Қазақстанда мұрагерлер мұраға кірген кезде ешқандай салық төлемейді. Яғни, «мұрагерлік салық» деген ұғым жоқ.

Дегенмен, егер мұрагер мұраға қалған жылжымайтын мүлікті сатуды жоспарласа, онда оған құн өсімінен (ИПН) салық төлеуге тура келеді. Бұл міндет тек мына екі шарт орындалғанда ғана туындайды:

• меншік құқығын тіркеуден бастап сату сәтіне дейін 1 жылдан аз уақыт өтсе;
• сату құны тіркеу сәтінде мүлікке берілген бағадан жоғары болса (яғни, құн өсімі бар болса).

Егер бұл шарттардың екеуі де орындалмаса немесе тек біреуі орындалса, мұрагерде салық міндеттемесі болмайды.

Мысалы, егер құн өсімі болса, бірақ меншік құқығын тіркегеннен 1 жылдан көп уақыт өтсе, онда ИПН төлеу міндеті жоқ. Ал егер 1 жылдан аз уақыт өтсе, бірақ құн өсімі болмаса, ИПН төлеу де қажет емес.

Қазақстан Республикасының Салық кодексінің 331-бабына сәйкес, құн өсімінен түскен табыс – мүлікті өткізу бағасы мен меншік құқығы туған күнгі мүліктің нарықтық құны арасындағы оң айырмашылық болып табылады.

Меншік құқығы туған күнгі нарықтық құн бағалау актісінің негізінде анықталады. Мұрагер бағалау компаниясынан бағалау актісін алуы тиіс.

Егер нарықтық құн анықталмаса, онда салық органының тиісті салық кезеңінің 1 қаңтарындағы мүлік салығын есептеу үшін айқындаған құны алынады.

Сондықтан, мұрагерлікке кіріп, кейін мұраны сатуды жоспарлаған жағдайда, меншік құқығын тіркеу күніне бағалау актісін рәсімдету маңызды. Назар аударыңыз: мұрагерлікке кіру күні мен пәтердің мұрагер атына тіркелген күні – әртүрлі күндер. Маңызы бар күн – пәтер «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының базасында мұрагер атына тіркелген күн.

Бағалау актісін алғаннан кейін пәтерді актіде көрсетілген құннан жоғары бағамен сатуға болады. Егер сату тіркеуден кейін 1 жылдан аз мерзімде өтсе, онда құн өсімінен 10% мөлшерінде ИПН төлеу және келесі жылдың 15 қыркүйегіне дейін 270.00 нысаны бойынша декларация тапсыру қажет.

Егер сату 1 жылдан көп уақыт өткен соң өтсе, онда ешқандай салық төлеу міндеті болмайды.

Мысал: 2025 жылдың наурызында мұраға қалған пәтерге меншік құқығы тіркелді, оның құны – 20 000 000 тг. Мұрагер бағалау актісін рәсімдеді, ол осы соманы растады.

2025 жылдың сәуірінде мұрагер пәтерді 21 000 000 тг-ге сатты. Құн өсімі – 1 000 000 тг. Екі шарт та орындалғандықтан (құн өсімі бар және сату тіркеуден кейін 1 жылдан аз мерзімде өтті), құн өсімі сомасынан ИПН төлеу қажет: 1 000 000 * 10% = 100 000 тг (2026 жылдың 25 қыркүйегіне дейін).

Бұған дейін 2026 жылдың 15 қыркүйегіне дейін 270.00 нысаны бойынша декларация тапсыру қажет.

Егер мұрагер бағалау актісін рәсімдемесе, онда пәтер құнын «Азаматтарға арналған үкімет» бағалайды, ал ол нарықтық бағадан әлдеқайда төмен болуы мүмкін. Мысалы, 12 000 000 тг. Сонда 1 жылдан аз уақыт ішінде сатылған жағдайда мұрагер мынадай салық төлеуі тиіс: 20 000 000 – 12 000 000 = 8 000 000 тг (құн өсімі); 8 000 000 * 10% = 800 000 тг (ИПН).

Көріп отырғанымыздай, егер мұрагер пәтерді тез сатқысы келсе, бағалау актісін рәсімдеу оның мүддесіне сай келеді.